یادداشت| معجزه علم در تقابل با کرونا؛ همکاری جهانی بر ضد دشمن نامرئی

خبرگزاری علم و فناوری آنا- نوید فرخی؛ ۲۹ بهمن ۱۳۹۸ خورشیدی، شیوع همه‌گیری کووید-۱۹ در کشورمان رسماً اعلام شد. واکنش به این بیماری چند وجهی بود و اقدامات جامعی را در حوزه بهداشت عمومی، تحقیقات علمی و نوآوری‌های فناوری شامل می‌شد. پاسخ به این بیماری و جلوگیری از گسترش آن را باید گواهی بر ظرفیت بشریت در مواجهه با چالش‌های بی‌سابقه جهانی قلمداد کرد. محققان در سرتاسر جهان برای کشف ساختار ژنومی ویروس، دینامیک انتقال و وضعیت بالینی بیماری همکاری کردند. اقدامات بهداشت عمومی نقش مهمی در مهار گسترش بیماری کووید-19 داشت. کشورها بر اساس شواهد اپیدمیولوژیک و مدل‌سازی، دست به اقدامات مختلفی از جمله قرنطینه، اجبار در پوشش ماسک، پروتکل‌های فاصله‌گذاری اجتماعی و محدودیت‌های سفر و... زدند. هدف از این اقدامات پایین آوردن نرخ انتقال، کاهش فشار بر کادر درمان و نجات جان افراد بود. همکاری بین‌المللی نیز در پرداختن به ماهیت جهانی همه‌گیری بسیار مهم بود.

بیماری کووید-19 ناشی از ویروس SARS-CoV-2 است؛ ویروس کرونای جدیدی که اواخر سال 2019 ظاهر شد. این ویروس عمدتاً از طریق هوا گسترش می‌یافت و منجر به طیف گسترده‌ای از علائم (از علائم خفیف شبیه آنفولانزا تا درگیری شدید ریه) می‌شد. جامعه علمی به سرعت برای رمزگشایی ژنوم ویروس بسیج شد و اقداماتی مشترک در حوزه تشخیص، درمان و تولید واکسن آغاز شد. توالی‌یابی ژنتیکی در شناسایی و ردیابی سویه‌های مختلف ویروس، قابلیت انتقال و شدت سویه‌ها مؤثر بود.

تولید واکسن‌های کووید-19 به عنوان یک دستاورد علمی به یاد ماندنی تاریخ بشریت به شمار می‌رود که با همکاری بی‌سابقه‌ای میان محققان، شرکت‌های دارویی و دولت‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن حاصل شد. واکسن‌های متعددی مجوز استفاده اضطراری را دریافت کردند که به وضوح باعث کاهشِ نرخ انتقال، بستری شدن افراد در بیمارستان و صدالبته مرگ مبتلایان شدند. اثربخشی این واکسن‌ها در برابر سویه‌های مختلف متفاوت بود، اما اثرگذاری لازم را داشت. با این حال خود واکسن همچنین چالش‌هایی را در پی داشت که از جمله می‌توان به نابرابری در دسترسی به واکسن‌های بهتر، در برخی موارد عوارض جانبی واکسن‌ها و  تبلیغات گسترده اهالی شبه‌علم در مقابله با واکسن اشاره کرد.

اقداماتی مانند پوشیدن ماسک، فاصله‌گذاری اجتماعی و قرنطینه نیز در کاهش شیوع کووید-19 بسیار مهم بود. مطالعات علمی با مدل‌سازی میلیون‌ها سناریوی مختلف اثربخشی این اقدامات را در کاهش انتقال نشان داد. اجرا و پایبندی به این اقدامات به طور گسترده‌ای در نقاط مختلف متفاوت بود (تحت تأثیر سیاست‌های عمومی، نگرش‌های فرهنگی، انتشار اطلاعات غلط و شبه‌علم و... قرار داشت).

در حالی که واکسن‌ در پیشگیری و مهار کووید-19 نقش اساسی داشت، پیشرفت‌های علمی در روش‌های درمانی نیز‌ نتایج را برای مبتلایان بهبود بخشید. داروهای ضد ویروسی، آنتی‌بادی‌های مونوکلونال و کورتیکواستروئیدها از جمله گزینه‌های درمانی بوده‌اند که در درمان کووید-19 یا حداقل در کاهش شدت بیماری اثربخشی نشان دادند. در حال حاضر هنوز هم آزمایش بالینی برای ارزیابی درمان‌های جدید در جریان است که ماهیت پویای تحقیقات علمی را در پاسخ به نیازها نشان می‌دهد.

همه‌گیری کووید-19 بر پیوستگی جامعه جهانی واکنش هماهنگ بین‌المللی تأکید داشت. این همه‌گیری همچنین اهمیت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بهداشت و درمان، تحقیقات و افزایش آمادگی را برای پاسخگویی بهتر به همه‌گیری‌های آینده نشان می‌داد. به طور کلی در حوزه پزشکی و سلامت به اشتراک‌گذاری دانش علمی، داده‌های ژنومی و داده‌های درمانی برای مقابله با تهدیدات حوزه سلامت ضروری است.

اگرچه اکنون تلفات و نرخ ابتلای کووید-19 قابل قیاس با دوره‌های پیشین نیست، اما مقابله با تأثیرهای روانی آن همچنان ادامه دارد. احساس عدم اطمینان، وحشت از سرایت، بی‌ثباتی اقتصادی و انزوای عمیق ناشی از قرنطینه‌ها و فاصله‌گذاری اجتماعی باعث شد سلامت روان انسان در عصر حاضر به طرز بی‌سابقه‌ای در معرض تهدید قرار بگیرد. در ماه‌های اولیه همه‌گیری، یک نظرسنجی که توسط بنیاد خانواده کایزر (KFF) انجام شد نشان می‌داد که از هر 10 بزرگسال در ایالات متحده، 4 نفر علائم اضطراب یا اختلال افسردگی را گزارش کرده‌اند. این در حالی بود که در ماه‌های پیش از همه‌گیری تنها 1 نفر از هر 10 بزرگسال این علائم را داشت. سازمان بهداشت جهانی (WHO) کمی بعد افزایش 25 درصدی شیوع اضطراب و افسردگی را در سراسر جهان گزارش کرد. حال باید برای پیامدهای گسترده این همه‌گیری بر سلامت روان آماده باشیم (که امری است ادامه‌دار).

هرچند پاسخ جامعه علمی به این بیماری تحسین‌برانگیز بود، اما چالش‌ توزیع واکسن، تکامل ویروس و اعمال سیاست‌های بهداشت عمومی به ما هشدار می‌دهد که اگرچه در حال حاضر به نظر می‌رسد کووید-19 تحت کنترل قرار گرفته است اما تعهد مستمر به علم و فناوری، همکاری و همراهی در سطح جهانی و آگاهی‌سازی در جهت پیروی از دستورالعمل‌های بهداشتی، در آماده‌سازی برای همه‌گیری‌های آینده بسیار مهم خواهد بود.